ในปัจจุบันประเทศไทยยังคงประสบปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากการแพร่กระจายของมลพิษที่มาจากขยะมูลฝอย กากของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรม และน้ำเสีย ทำให้เกิดการปนเปื้อนของมลพิษในดิน แหล่งน้ำผิวดิน และแหล่งน้ำใต้ดิน สำหรับขยะมูลฝอยนั้น กรมควบคุมมลพิษ รายงานว่าในปี พ.ศ.2546 ประเทศไทยผลิตขยะมูลฝอยทั้งหมดประมาณ 14.4 ล้านตัน หรือเฉลี่ยวันละ 39,240 ตัน จากปริมาณขยะมูลฝอยทั้งหมดในประเทศ ได้มีการกำจัดอย่างถูกวิธีเพียงร้อยละ 35 เท่านั้น จากการสำรวจข้อมูลในชุมชน ในโครงการวิจัยการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยข้าวสารเพื่อแก้ปัญหาความยากจน พบว่าชุมชนส่วนใหญ่ไม่ได้อยู่ในเขตการให้บริการจัดเก็บและการกำจัดขยะมูลฝอยโดยหน่วยงานในท้องถิ่น จึงปรากฏอยู่ทั่วไปว่า มีขยะมูลฝอยกระจัดกระจายตามพื้นที่ต่างๆ ในเขตชุมชน ทั้งในเขตทางสาธารณะและในบริเวณโดยรอบบ้านเรือน ทำให้ชุมชนขาดความเป็นระเบียบเรียบร้อยและสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรม (ดังตัวอย่างในรูปที่ 1) ประชาชนบางส่วนกำจัดขยะมูลฝอยด้วยตนเอง โดยไม่มีการแยกกำจัดขยะอินทรีย์และขยะอันตราย ใช้วิธีการกำจัดโดยการฝัง การเผากลางแจ้ง หรือกองทิ้งในเขตที่ดินของตน วิธีการกำจัดอย่างไม่ถูกวิธีทำให้เกิดปัญหามลพิษทางอากาศ การปนเปื้อนต่อสิ่งแวดล้อม การปนเปื้อนต่อน้ำใต้ดิน การแพร่กระจายของเชื้อโรค สิ่งเหล่านี้ส่งผลร้ายกลับมายังประชาชนในชุมชนทั้งทางตรงและทางอ้อม ทำให้เกิดผลเสียต่อสุขภาพของประชาชนในชุมชนนั้นๆ ส่งผลให้มีภาระค่าใช้จ่ายในการดูแลสุขภาพเพิ่มมากขึ้น ประสิทธิภาพในการประกอบอาชีพลดลง และอาจเกี่ยวโยงไปถึงปัญหาความยากจนของประชาชนในชุมชนได้ รูปที่ 1 การทิ้งขยะมูลฝอยในเขตชุมชนทำให้เกิดปัญหาด้านสิ่งแวดล้อมของชุมชน ในการจัดประชุมกลุ่มในชุมชนและการเก็บรวบรวมข้อมูลเพื่อการวิจัยในหมู่บ้านนำร่อง 6 หมู่บ้านที่อยู่บริเวณต้นน้ำของลุ่มน้ำห้วยข้าวสาร โดยโครงการวิจัยการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยข้าวสารเพื่อแก้ปัญหาความยากจน ระหว่างปี พ.ศ.2549 ถึง 2552 พบข้อมูลที่น่าสนใจ ดังนี้ 1. ประชาชนในพื้นที่ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ได้แก่ การทำนา การปลูกพืชหลังนา เช่น ปลูกพริก ฟักทอง แตงกวา แตงโม ข้าวโพด และผักสวนครัว ซึ่งมีการใช้ยาฆ่าแมลง ยาฆ่าวัชพืช และปุ๋ยเคมีในปริมาณสูง การใช้สารเคมีอันตรายเหล่านี้ ไม่ได้มีการป้องกันอย่างถูกวิธีด้วยเครื่องป้องกัน ทั้งๆ ที่ทราบว่ามีอันตรายต่อสุขภาพ ขวดหรือซองบรรจุสารเคมีที่ใช้ก็ไม่ได้มีการกำจัดอย่างถูกวิธี เมื่อใช้หมดที่ไหนก็ทิ้งในบริเวณนั้นเลย บางครั้งสามารถพบเห็นขวดหรือซองเหล่านั้นในที่นาหรือตามลำห้วยธรรมชาติ ซึ่งพบว่าทุกๆ หมู่บ้านมีสภาพปัญหาคล้ายคลึงกัน สิ่งที่น่าสนใจคือ มีผู้ให้ข้อมูลว่า ไม่กล้าบริโภคน้ำจากแหล่งน้ำที่เป็นบ่อน้ำตื้นในพื้นที่หมู่บ้านของตน เนื่องจากเกรงว่ามีการสะสมของปริมาณสารพิษปนเปื้อนในน้ำมาก 2. ข้อมูลจากการสำรวจด้านสุขภาพของประชาชน ที่ได้สุ่มตรวจหาปริมาณสารพิษตกค้างในร่างกายของเกษตรกรในพื้นที่ศึกษานำร่อง พบว่า มีเกษตรกรจำนวนมากที่มีปริมาณสารพิษตกค้างในร่างกายอยู่ในระดับสูง จากจำนวนผู้รับการตรวจ 119 คน พบว่าผู้มีสารพิษตกค้างอยู่ในระดับความเสี่ยงมีจำนวนร้อยละ 53 และผู้มีสารพิษตกค้างอยู่ในระดับอันตรายมีจำนวนร้อยละ 11 ของจำนวนผู้ได้รับการตรวจทั้งหมด สาเหตุของปัญหาส่วนหนึ่งมาจากการขาดวามตระหนักถึงพิษภัยจากสารเคมีอันตรายเหล่านั้น จากข้อมูลดังกล่าว จะเห็นได้ว่า ปัญหาที่เกี่ยวข้องกับขยะมูลฝอยในชุมชนและขยะอันตรายมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องได้รับการแก้ไข วิธีการหนึ่งที่จะช่วยแก้ไขปัญหาดังกล่าวได้คือ การส่งเสริมกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน ด้วยการเริ่มต้นจากการเตรียมความพร้อมของประชาชนในระดับครัวเรือนให้มีศักยภาพในการแก้ปัญหา โดยสามารถเริ่มจากเยาวชนและผู้ปกครองของเยาวชนในแต่ละครัวเรือน ให้มีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องในการจัดการขยะมูลฝอยที่ตนผลิตขึ้น ให้รู้จักวิธีการลดปริมาณการผลิตขยะมูลฝอยด้วยการนำกลับไปใช้ใหม่ การคัดแยกขยะมูลฝอยเพื่อนำไปใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด เช่น การนำวัสดุที่มีมูลค่าไปขายได้ การนำเศษอาหารไปทำปุ๋ยหมักชีวภาพ เป็นต้น ส่วนขยะมูลฝอยที่เป็นอันตรายก็ควรได้รับการกำจัดอย่างถูกวิธี ดังนั้น การเผยแพร่ความรู้ด้านการจัดการขยะมูลฝอยในระดับครัวเรือนซึ่งเป็นหน่วยย่อยที่สุดของชุมชน เป็นการเข้าถึงกลุ่มเป้าหมายได้อย่างเป็นรูปธรรม จะช่วยให้การแก้ไขปัญหาเกี่ยวกับขยะมูลฝอยเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน โดยอาศัยกระบวนการถ่ายทอดความรู้ การฝึกปฎิบัติ การสาธิต การแลกเปลี่ยนประสบการณ์จากกรณีศึกษาที่ประสบความสำเร็จ และการทัศนศึกษา เป็นต้น