นายไพศาล วงศ์ปัดสา มีอาชีพรับราชการครู เป็นบุตรของ อัญญา บุญทอง วงศ์ปัดสา กับ อัญญานาง วัง วงศ์ปัดสา เป็นสะใภ้ ซึ่งเป็นบุตรของ อัญญา ยืน วงศ์ปัดสา กับ อัญญานาง วัง วงศ์ปัดสา นายไพศาล วงศ์ปัดสา เป็นลูกหลาน ตระกูลวงศ์ปัดสา ซึ่งสืบเชื้อสายจาก อัญญา ผู้ปกครองเมืองเขมราษฏร์ธานี ได้บันทึกประวัติเรื่องราวเกี่ยวกับลายผ้ามัดหมี่ของตระกูล และเขียนเป็นพินัยกรรมมอบให้เป็นมรดก แก่ นายพิฆเนศ วงศ์ปัดสา หลานชาย ซึ่งเป็นบุตรของ นายรังสฤษณ์ และนางธนิษฐา วงศ์ปัดสา พร้อมผ้าโบราณทั้งผ้าไหม และผ้าฝ้าย จำนวนหนึ่งตู้ ก่อนที่ท่านจะได้เสียชีวิตในปี พ.ศ.2553 แต่ผ้าเก่าโบราณของบรรพบุรุษมีความเก่าแก่จนไม่ทราบอายุของผ้า ก็ยังถูกเก็บไว้ในตู้ไม้เก่า คล้องโซ่อย่างดีต่อไป นายไฟศาล วงศ์ปัดสา เป็นผู้บันทึกเรื่องเล่า ของ พ่อแม่ และ ปู่ ยา ตา ยาย และของชาวบ้านโคกกงพะเนียง คัดลอกจากฉบับเดิมเพื่อให้ลูกหลานได้อ่าน มีความรู้พอประมาณ และมีคติในบางเรื่อง จากตำนานผ้าที่ถูกบันทึกจำนวน 24 ลาย ปัจจุบันได้ถูกแกะเป็นลายผ้าแล้วจำนวน 14 ลายปรากฏเค้าโครงเกี่ยวกับศิลปะการแสดงของชาวเขมราฐที่น่าสนใจอยู่ 2 ลาย ได้แก่ ลายนาคน้อย และลายตุ้มโฮม ฮักแพง แบ่งปัน ดังมีเรื่องเล่าดังนี้ ผ้ามัดหมี่ลายนาคน้อย ใช้หมี่ 8 ลำ ใช้วิธีการค้นเต้น หรือค้นกระโดด ค้นวนออก 2 ทอออก 4 นับลำล่างสุดได้ 100 เส้น จำนวนหนึ่งหัว ใช้ 2 หัว ต่อผ้า 1 ผืน ผ้ามัดหมี่ลายนาคน้อย พ.ศ.2427 เกิดขึ้นพร้อมกับปี ชาววงศ์ปัดสา สร้างวัดกลาง เมื่อนานมาแล้ว ข่าวเล่าขานกันอยู่มิขาดระยะ คือชาวบ้านโคกกงพะเนียง ได้พบเห็นนางสองนางมายืมฟืม ในเวลาบ่ายคล้อยเกือบค่ำ วันศีล 5 พอดี วันนั้นมีลมพัดโชยมาเยือกเย็น ผิดปกติ นางฟาง นั่งทอผ้าอยู่ใต้ถุนบ้าน นางทั้งสองสวย ผิวขาวเหลือง มีปิ่นปักผม 3 ช่อ ข้างหูทั้งสองข้าง ผมยาวกลางหลัง นางยิ้มและพูดว่า “ข้ามาขอยืมฟืมเจ้าไปทอผ้า สัก 5-6 วัน แล้วจะเอามาส่งคืน” นางฟาง ตอบว่า “ทำไมเร็ว จะทออะไรถึงได้ทอ 5-6 วัน” นางบอกว่า “ข้าจะทอผ้ามัดหมี่ลายนาคน้อย” “เจ้าให้ยืมเถิด ข้าจะทอลายนาคน้อย มาให้เจ้าดู” แล้ว นางฟางก็ถามว่าบ้านเจ้าอยู่ที่ใด นางตอบ “อยู่ฝั่งห้วยใกล้ๆนี่เอง” นางฟางคิดว่าเป็นชาวบ้านท่าปัดซุม ฝั่งลาวนั่งเรือมายืม จึงให้ไป 5 วันต่อมา อากาศอึมครึม ลมเย็นๆเช่นเดิม เวลาเดิม นางทั้งสอง เดินเข้ามา “ข้าเอาฟืมมาส่งแล้ว” นางก็อวดผ้าซิ่น นางฟางรีบเดินมาขอดูใกล้ๆ ก็ตกใจ ลายผ้าเป็นตัวนาคน้อยจริงๆ นางบอกว่า “เจ้าทอลายนี้นะข้าจะอวยพร ใส่แล้วชาวบ้านจะอยู่เย็นเป็นสุข”ถ้าเจ้าเห็นบั้งไฟผุดขึ้นเหนือน้ำ เจ้าอย่าพากันตกใจ คือ พญานาค ท่านมาอวยพร ให้เจ้าอยู่เย็นเป็นสุข อายุมั่นขวัญยืน แล้วนางก็เดินจากไป นางฟางคิดว่าทำไมจึงอวยพรอย่างนี้ จึงรีบชวน นางจัน นางยืน แอบตามไปส่องทางดูว่าจะกลับไปบ้านใด นางย่องไปจนถึงฝั่งโขง เห็นสองนางโบกมือลา นางฟาง ตกใจว่า กูอยู่ในป่ากล้วยแท้ๆ ทำไมนางถึงได้เห็น ภาพที่นางฟางได้เห็น คือ นางเดินลงน้ำ เห็นแต่เส้นผมฟูน้ำหายไป นางฟางรับไม่ไหว จึงเป็นลมกลางป่ากล้วย เพื่อนทั้งสองจึงรีบไปขอความช่วยเหลือจากพระ และสังกะลีวัด ให้ออกมาเอามดแดงให้นางดม สังกะลีไม่เข้าใจ จึงเคาะมดแดงใส่ตานางฟาง นางจันจึงได้ด่าทอว่า “พ่อกับแม่ มึงบ่เอาไปขุใส่ตา เขาเอามายอง ให้ดมตั่ว” เมื่อนางฟื้นขึ้นมา นางถึงบอกเล่าให้พระและชาวบ้านฟังทั้งหมด แล้วจึงนำความมาบอกเล่า บ้านวงศ์ปัดสา ให้วาดแต้มภาพ ผ้ามัดหมี่ แล้วให้บ้านวงศ์ปัดสา ทอผ้าลายนาคน้อย ใช้เวลาวาดภาพ เริ่มทำครั้งแรก 3 เดือน แกะลาย และ ค้นหาวิธีการที่จะได้ออกมาเป็นตัวนาค ใช้สมองความคิดรวมกันทั้งหมู่บ้านโคกกงพะเนียง ลายจึงได้โด่งดังมากในสมัยนั้น คนรู้จักแพร่หลาย บ้านวงศ์ปัดสา ก็สอนให้คนอื่นๆ มัดทั่วกัน นิยมใส่บุญเดือนหก เซิ้งบั้งไฟพญานาค หมี่นาคน้อย เกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ.2427 (บุญเดือนหก ควรนำพิณแคนมาเป่า เพื่อถวายพญานาค ) “สาวสองนางมายืมฟืมชาวบ้าน ขอบันทึกเป็นตำนานไว้ลูกหลานได้อ่าน ลือกันไปทุกบ้านเผิ่นงามล้ำกว่าผู้ใด เผิ่นมาอวยพรให้เมืองเขมราฐจงมีชัยความเจริญสิเฮืองฮุ่ง เห็นบั้งไฟผุดพุ่งขึ้นเหนือน้ำให้อยู่เย็น เป็นประเพณีไว้ บุญบั้งไฟยามใด๋ ให้ไทบ้านได้สวมใส่ หมี่นาคน้อยเผิ่นมัดไว้ ชาวบ้านให้อยู่เย็น ให้เย็นกายเย็นในเนื้อ เย็นในคีง บ่อฮ้อนแฮง เสียงเพลงพิณจงบรรเลง สุขสบายทุกบ้าน โบราณได้บันทึกกลอน” สำหรับลายที่สองได้แก่ ลายตุ้มโฮม ฮักแพง แบ่งปัน เกิดจากการตีกลองร้องป่าว ในสมัยก่อน การรวมตัวของชาวบ้าน เมื่อได้ยินเสียงกลองตุ้มโฮมที่วัด เพื่อจัดงานบุญของทุกปี เพื่อความสามัคคี รักใคร่ปรองดองของคนในหมู่บ้าน เวลาค่ำแลงลง ชาวบ้าน ก็รวมกัน กองประชุม ทุกครัวเรือน ก็จะส่งลูกชาย เพื่อร่วมแรงร่วมใจกันการรำครั้งแรกของชาวบ้านกงพะเนียง คือ การรำตุ้มพาง เกิดจากชาวบ้านร่วมกันทำบุญ ตีฆ้องร้องป่าว และจุดธูปเทียน ขอเชิญพญานาค ขึ้นมาร่วมบุญ นางหนึ่งเกิดเป็นลมล้มลง แล้วลุกขึ้นมาฟ้อนรำ อย่างที่ไม่เคยเห็นมาก่อน ชาวบ้านจึงถามว่ารำอะไร สวยงามมาก นางจึงตอบว่า “รำตุ้มพาง” มีท่ารำ ผ้าซิ่นที่ใส่ลายตุ้มโฮม “ให้ฮักแพงกันไว้ เด้อชาวไทย สิเฮืองฮุ่ง ให้หุงข้าวน้ำ ยามไทบ้านอื่นมา บุญบ้านเฮามาฮอดแล้ว เสียงแซวๆ คนมาฮ่วม รวมพลังเด้อพี่น้อง เสียงกลองฆ้องสนั่นเมือง สามัคคีกันเอาไว้ โฮมหัวใจให้เป็นหนึ่ง บุญมาฮอดมาถึงของบ้านเฮาเทื่อนี้ มีคุณค่าให้จื่อจำ ให้ตุ้มโฮมกันเอาไว้ บุญบ้านเฮายามได๋ ให้คนส่า บ่อึดเหล้า อึดยา ผลหมากรากไม้ อาหารพร้อมอยู่สู่แนว “คือการร่วมมือร่วมใจกัน ในบุญประจำปี จึงทอผ้ามัดหมี่ลายนี้ขึ้น ชื่อลาย ตุ้มโฮมฮักแพงแบ่งปัน โดย อัญญานาง วัง วงศ์ปัดสา จากเรื่องเล่าประวัติของลายผ้าทั้งสองลายจากทั้งหมดสิบสี่ลายข้างต้น รวมทั้งภูมิปัญญาของชาวอุบลราชธานีข้างต้นผนวกกับความสามารถของปราชญ์ชาวอุบลด้านดนตรีที่มีจำนวนมาก อนึ่งการท่องเที่ยวในยุคปัจจุบันที่นักท่องเที่ยวเน้นการท่องเที่ยวที่ช้าลง กล่าวคือการท่องเที่ยวในครั้งนั้นๆ นักท่องเที่ยวมิได้ท่องเที่ยวเพื่อให้ได้จำนวนสถานที่ท่องเที่ยวจำนวนมากในการท่องเที่ยวแต่ละครั้ง หากแต่การท่องเที่ยวนั้นนักท่องเที่ยวมีแนวโน้มที่จะต้องการศึกษา เรื่องราวของสถานที่ท่องเที่ยวนั้นๆ ด้วย จึงมักใช้เวลาในการศึกษาแต่ละสถานที่ท่องเที่ยวแต่ละแหล่งนานขึ้น คณะผู้ดำเนินโครงการจึงสนใจในประวัติของลายผ้า แห่งตระกูลวงศ์ปัดสา และเห็นว่าเป็นวัฒนธรรมที่สามารถหยิบยกให้เป็นที่รู้จักในวงกว้างมากขึ้นได้ จึงจัดทำข้อเสนอโครงการทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรมภายใต้ชื่อโครงการ “การสร้างมูลค่า ผ้าท้องถิ่นโดยการถอดท่าฟ้อนรำ และการตกแต่งห้องพักด้วยผ้าย้อมครามวงศ์ปัดสาผ่านเทคโนโลยีดิจิทัล” ทั้งนี้เพื่อให้สอดคล้องกับพันธกิจของมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ที่จะต้องมีหน้าที่ในการทำนุบำรุง ฟื้นฟู ศิลปวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่น และภูมิภาคอื่นเพื่อให้เกิดการเรียนรู้ รับรู้และรักษาไว้ภายใต้บริบทโลกาภิวัตน์ต่อไปนอกจากนี้เพื่อเป็นส่งเสริมธุรกิจที่พักในจังหวัดอุบลราชธานีให้มีข้อได้เปรียบด้านศักยภาพในแง่ของการแข่งขัน โดยข้อเสนอโครงการนี้จะขับเคลื่อนโดยคณาจารย์ และนักศึกษาจาก 3 สาขาวิชา คณะบริหารศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ซึ่งเป็นคนไทยรุ่นใหม่ได้เรียนรู้และมีความภาคภูมิใจที่เป็นส่วนหนึ่งในการยกระดับธุรกิจภาคท้องถิ่นให้มีรายได้สูงขึ้นอีกด้วย ที่มา: นางธนิษฐา วงศ์ปัดสา สัมภาษณ์, 2559